به بهانه زادروز «نلسون ماندلا»
یک عمر مبارزه برای صلح عادلانه
«صلح»، «کرامت انسانی» و «عدالت»؛ اینها کلیدواژه‌های زندگی نلسون ماندلا است؛ همان فردی که امروز در زادروزش قرار داریم. نلسون ماندلا به جهان آموخت که کرامت زنان و مردان تنها بنیانی است که می‌توان جوامعی عدالت‌محور را بر پایه آن بنا نهاد. او به ما نشان داده است که صلح، یک ایده‌آل و یا مبحثی انتزاعی نیست، بلکه یک سبک زندگی است؛ روشی برای تعامل با دیگران و با جهان است. در نوامبر ۲۰۰۹ مجمع عمومی سازمان ملل متحد، 18جولای، روز تولد نلسون ماندلا، رئیس‌جمهوری سابق آفریقای جنوبی و برنده جایزه صلح نوبل را به پاس خدمات وی در رواج فرهنگ صلح، روز جهانی نلسون ماندلا اعلام کرد.
ماندلا مرد محبوب همه ملت‌ها است که در‌سال 1918 در روستای کوچک Mvezo در منطقه Transkei آفریقای جنوبی به دنیا آمد و به خاطر هدف و اعتقاداتش 27سال از عمر خود را در زندان بسر بُرد. جهانیان هرگز این اظهارات او در جلسه بیستم آوریل‌سال 1964 دادگاهی كه محكومش كرد را از یاد نمی‌برند كه گفت: من بر ضد تبعیض هستم و خواهان وجود جوامع آزاد و دموكراتیك كه مردم در این جوامع با داشتن رفاه و امنیت و برخورداری از شادی، آزادی‌ها و فرصت‌های مساوی؛ هماهنگ و صمیمانه با یكدیگر زندگی كنند و برای تحقق این وضعیت، تا پایان عمر مبارزه خواهم كرد و آماده‌ام جانم را در این راه فدا كنم. ماندلا از نوجوانی دارای افكار سوسیالیستی بوده، ولی هرگز حتی زمانی که رئیس‌جمهوری بود درصدد تحمیل این ایدئولوژی برنیامده است.
پدر ماندلا دستیار رئیس قبیله بود ولی چون از مهاجران اروپایی که با زور اراضی و منابع سیاهپوستان را تصاحب کرده و برایشان حقی قایل نبودند انتقاد می‌کرد، او را به گوشه رانده بودند به‌گونه‌ای که مجبور شده بود با زن و فرزندان به یک روستای کوچکتر- روستای Qunuـ نقل مکان کند. در آن زمان ماندلا کودکی بیش نبود ولی همین ظلم، بذر انقلاب کردن را در وجود او کِشت کرد. بعداً رئیس قبیله که از به گوشه رانده شدن پدر ماندلا به دست اروپاییان مهاجر و به خاطر این ظلم آزرده شده بود ماندلای خردسال را به فرزندی پذیرفت. نام ماندلا، Rolihlahla به مفهوم کسی که به درخت آسیب می‌رساند بود که معلم او در مدرسه میسیون اروپاییان آن را به «ویلسون» تغییر داد. در همین مدرسه، ماندلا زبان انگلیسی یادگرفت و به تحصیلات خود ادامه داد. طبق یک رسم قبیله‌ای، پس از پشت سر گذاردن سنین نوجوانی می‌خواستند به او زن بدهند که قبیله را ترک کرد و به شهر یوهانسبورگ رفت و در آنجا ضمن کار در ساعات روز، به تحصیلات دانشگاهی در رشته حقوق ادامه داد.
ظلم سفیدپوستان مهاجر به اکثریت بومی و بی‌حق کردن آنان و تبعیض، او را به سوی ایجاد کنگره ملی آفریقاییان روانه کرد و در سال 1942 با همفکرانش این کنگره را به‌وجود آوردند که مورد استقبال بومیان قرارگرفت. ماندلا از آغاز کار ایجاد کنگره تا سال‌ها، به‌مانند گاندی، نظر به مبارزه مسالمت‌آمیز ازجمله نافرمانی مدنی، کم‌کاری برای اقلیت سفیدپوست (در حقیقت اربابان املاک و منابع) و کارشکنی داشت که چون به نتیجه نرسید به اندیشه مبارزه مسلحانه افتاد که با 150تن دیگر در 1956 و نیز اوایل دهه 1960 دستگیرشد که نخست به زندان کوتاه مدت و در‌سال 1963 به زندان دایم با اعمال شاقه محکوم شد که 27سال طول کشید و این سال‌ها را عمدتا در جزیره Robben گذراند. دولت اقلیت سفید پوستان (عمدتا مهاجران هلندی) به تدریج مورد انتقاد جهانی قرارگرفت و تحریم شد و چون اعتنا نکرد بر دامنه این تحریم افزوده شد تا این‌که «کلرک»Klerk رئیس‌جمهوری دولت اقلیت تصمیم به حل مسأله گرفت، در فوریه 1990 ماندلا را آزاد و موافقت کرد که انتخابات آزاد سرنوشت حکومت را روشن سازد که ماندلا در انتخابات پیروز و از سال 1994 تا 1999 رئیس‌جمهوری فدراسیون آفریقای جنوبی بود. وی پس از بازنشسته کردن خود، از‌سال 2004 به روستای Qunu بازگشته و پس از، از سرگذراندن بیماری سرطان پروستات از سال 2010 فعالیت‌های خودرا به حداقل کاهش داد ولی دست از مطالعه و گاهی اظهارنظر برنداشت. وی در سال 2007 سران و بزرگان برخی از کشورها را به تشکیل نشست با حضور خود و بحث درباره مسائل روز بشر دعوت کرد.
ماندلا پس از آزاد شدن از زندان 27ساله، به تبعیض نژادی در وطن خود پایان داد. وی در طول ریاست بر کشور از هیچكس انتقام نگرفت و كسی به خاطر گذشته‌اش مجازات نشد ـ تنها به عذرخواهی متهمان به تبعیض و ارتكاب جرم به این مناسبت، اكتفا کرد. این ابتکار با عنوان «اعتراف کن، پوزش بخواه و بخشوده شو» وارد تاریخ شده است. ماندلا تنها یك دوره حاضر به ریاست كردن بر كشورش شد. ماندلا پس از نقل مکان به روستایQunu نیز همانند یك رئیس كشور مورد احترام جهانیان بوده است. تا‌سال 2010 که فعالیت‌های خودرا به حداقل رسانید ملل مختلف برای حل مسائلشان از او دعوت می‌کردند که داور شود. تا آن‌سال مردم از گوشه و كنار جهان برایش نامه می‌فرستادند و درددل می‌کردند و او این نامه‌ها را با یادداشت خود برای دولت‌های مربوط ارسال می‌کرد. در هشتاد و پنجمین زادروز او شخصیت‌های بزرگی از سراسر جهان ازجمله كلینتون رئیس جمهوری پیشین آمریكا شركت كرده بودند و از آنجا كه ماندلا دارای مقام نیست، هزینه سفر به جمهوری آفریقای جنوبی را از جیب خود پرداخت كرده بودند و به همین‌گونه در‌سال 2012 در مراسم 94 ساله شدن او.شهروند
در سالروز صدور حکم حبس ابد ماندلا روایت شد
زندگی، صلح و آشتی
علیرضا صدقی
دنیا نه در دوره سنت و نه در زمان مدرنیته، ایامی مانند قرن بیستم را به خود ندیده است. زمانه‌ای که مالامال از رویدادها و اتفاقات غریب و باورنکردنی بود. بدون تردید تاریخ قرن بیستم، یکی از پرفراز و نشیب‌ترین رویدادهای هزاره دوم میلادی به شمار می‌رود که رویدادهای تلخ و شیرین بسیاری در آن رقم خورد. برای ایرانیان، قرعه بزرگ‌ترین نبرد قرن بیستم به نام آنان افتاد و ۸ سال بی‌رحمانه در برابر رژیم صدام ایستادگی کردند. دو جنگ خونین جهانی و بمباران هسته‌ای ژاپن و اتفاقات کوچک و بزرگی که در سراسر جهان روی داد، همگی بر ناملایمات بشر در این سده خونین حکایت دارند. اما قرن بیستم را باید قرن رهبران بزرگ سیاسی نیز دانست که نلسون ماندلا از آفریقای جنوبی مانند گاندی در هند، قطعا یکی از برجسته‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود.
نلسون ماندلا فردی بود که یک سوم عمر خود را در زندان سپری کرد و یکی از معروف‌ترین چهره‌های چند سده اخیر در عرصه مبارزه با نژادپرستی به شمار می‌رود. زندانی شماره ۴۶۶۶۶ سلول پنجم جزیره روبن، یکی از مهم‌ترین زندانیان قرن بیستم نام گرفت. شخصیتی که پس از آزادی از زندان، به سرعت به محبوب‌ترین چهره آفریقا در جهان بدل شد و چه پیش از ریاست جمهوری و چه پس از آن، از معتبرترین شخصیت‌های بین‌المللی به شمار آمد. بیش از ۲۰۲ هزار کتاب درباره نلسون ماندلا در دنیا منتشر شده است.
وی را می‌توان رهبر مبارزه با آپارتاید در سراسر جهان دانست که فعالیت‌هایش، نقش زیادی در تقویت صلح و تغییر چهره آفریقا به عنوان یک قاره محروم به سمت آینده‌ای طلایی ایفا کرد و در زمان حیات او، نخستین جام جهانی فوتبال قاره سیاه که نشان‌دهنده ظرفیت‌های اجرایی و عملیاتی و فناوری در آفریقای جنوبی قرن بیست و یکم بود، برگزار شد.
آفریقای جنوبی پس از ماندلا، کشوری مدرن با فرصت‌های گسترده علمی و تجاری و اقتصادی به شمار می‌رود و بخشی از این موفقیت‌ها، مدیون تلاش‌های سیاسی و صلح‌طلبانه ماندلا در کشور است که الهام‌بخش فعالیت‌های مشابه در سراسر جهان نیز شد. او تا سال ۱۹۹۹ میلادی، رییس جمهور آفریقای جنوبی بود و ۳ بار نیز به ایران سفر کرد.
چندی پیش اخباری منتشر شد مبنی بر نقش دستگاه جاسوسی آمریکا (CIA) در زندانی شدن رهبر افسانه‌ای آفریقای جنوبی. بر اساس گزارش انتشار یافته توسط نشریه معتبر دیلی میل، نلسون ماندلا در سال ۱۹۶۲ میلادی، هنگامی که برای اجرای مبارزات خود علیه نژادپرستی دستگاه حاکم مبارزه می‌کرد، بازداشت شد و این دستگیری توسط اطلاعاتی بود که یک مامور آمریکایی در اختیار سازمان‌های امنیتی آفریقای جنوبی قرار داد. دونالد ریچارد، از عوامل سیا، ماندلا را لو داد و طبق اظهارات او، ماندلا کمونیستی بود که باید دستگیر می‌شد. ریچارد، معاون کنسول آمریکا، در دوران آفریقای جنوبی پیشین بود و از ماندلا با عنوان خطرناک‌ترین کمونیست جهان یاد کرد. اما نلسون که بود و چه رسالتی را دنبال می کرد؟
معروف‌ترین «نلسون» قرن بیستم، در سال ۱۹۱۸ میلادی در روستایی کوچک در ناحیه متانا استان کیپ‌تاون آفریفای جنوبی متولد شد. پدرش، عضو شورای پادشاهی مردم تمبو بود و از خانواده‌های ثروتمند آقریقای قرن بیستم به شمار می‌آمد. پدر ماندلا، چهار همسر داشت که یکی از سیزده فرزندش، نلسون بود. فرزندی که یکی از تاریخ‌سازان قرن بیستم شد. او در سن ۱۹ سالگی وارد دانشکده وسلی در فورت بیوفورت آفریقای جنوبی شد و به طور هم‌زمان، دومیدانی و بوکس را نیز دنبال می‌کرد.
اما یکی از نقاط عطف زندگی ماندلا در سال اول تحصیلش دردانشگاه رقم خورد. اعتراض او به سیاست‌های دانشگاه سبب شد تا اخراج شود و به ژوهانسبورگ، یکی از شهرهای مهم آفریقای جنوبی رفته و به عنوان کارگر ساده معدن مشغول به کار شود. او به واسطه علاقه‌ای که به درس خواندن داشت توانست تحصیلات خود را به طور مکاتبه‌ای به اتمام رساند و در رشته حقوق از دانشگاه ویتواتر سرند، دانش آموخته شود.
تحصیل در رشته حقوق سبب شد تا او از دانشی که بدست آورده بود برای احقاق حقوق مردم سیاه پوست این کشور بهره بگیرد، حزب ملی‌گرای آفریقای جنوبی در انتخابات سال ۱۹۴۸ میلادی، به پیروزی رسید و اکثریت اعضای آن را آفریقایی‌های طرفدار سیاست جدایی نژادی آپارتاید تشکیل می‌دادند. ۴ سال بعد یعنی در سال ۱۹۵۲ میلادی، ماندلا در مخالفت کنگره ملی آفریقا و مبارزات کنگره خلق در سال ۱۹۵۵ میلادی که به اتخاذ منشور آزادی منجر شد، نقش اساسی ایفا کرد.
اولیور تامبو و نلسون ماندلا در اوایل دهه پنجاه میلادی در قرن بیستم، یک شرکت حقوقی تاسیس کردند و خدمات حقوقی رایگان و ارزان قیمت را در اختیار سیاه پوستانی که از نمایندگی‌های قانونی بی‌بهره بودند، ارائه می‌کردند.
نلسون ماندلا در زمانی که به علت فعالیت‌های ضد نژادپرستی در آفریقای جنوبی در سال ۱۹۶۲ میلادی دستگیر شد، عضو برجسته کمیته مرکزی حزب کمونیست این کشور بود. ۲۷ سال زندان به واسطه اقداماتی علیه ساختار آپارتاید در این کشور، سبب شد تا او کتاب زندگی‌نامه‌اش به نام راه طولانی آزادی را تالیف کند.
ماندلا در یک سلول در جزیره روبن زندانی بود و او را مشهورترین چهره مبارزه علیه آپارتاید در آفریقای جنوبی می‌دانند که فیلم‌ها و کتاب‌های بسیاری درباره‌اش ارائه شده است. این زندان به واسطه نگهداری نلسون ماندلا، اکنون بدل به یکی از مناطق گردشگری این کشور شده که برخی از مقامات سیاسی جهان نیز برای دیدنش به آنجا سفر می‌کنند.
ماندلا در این جزیره، مدت‌های زیادی را صرف مطالعه و نوشتن می‌کرد وسلول شماره ۵ این زندان، هیچ‌گاه معروف‌ترین مهمان خود را فراموش نخواهد کرد. این زندان در جزیره‌ای واقع شده بود که اطرافش را آب فرا گرفته بود.
سال‌ها بعد، باراک اوباما رییس جمهور آمریکا به سلولی رفت که ۱۸ سال نلسون ماندلا در آنجا نگهداری می‌شد و از همان پنجره‌ای که نلسون به بیرون نگاه می‌کرد، به دور دست ها خیره شد.
البته قبل از اوباما، بیل کلینتون، رییس جمهور سابق آمریکا و همسرش به همراه همسر سوم ماندلا و خود او، به این سلول آمدند و خاطرات گذشته را زنده کردند.
ماندلا در سال ۱۹۹۰ میلادی از زندان آزاد شد و به سرعت به یک شخصیت محترم بین‌المللی تبدیل شد. وی پس از آزادی، سیاست صلح‌طلبی را در پیش گرفت و این رویکرد سبب تسهیل و تسریع انتقال آفریقای جنوبی درگیر نژاد پرستی به سمت دموکراسی شد.
آفریقایی‌ها، او را مادیبا می‌خوانند و برخی از مردم این کشور، به او نشان «مخولو» دادند که به معنای پدر بزرگ است. برای آفریقای جنوبی، ماندلا همان نقشی را دارد که آتا تورک برای ترکیه جدید داشت. همان نقشی را داشت که مهاتما گاندی برای هندوستان ایفا کرد.
رهبر بزرگ آفریقای جنوبی، همچون برخی از سلبریتی‌های دنیای سیاست و ورزش، ۳ بار ازدواج کرد و او را نیز باید عضو باشگاه ۳ همسری دانست. وی اول بار، در سال ۱۹۴۴ میلادی با دختری به نام Evely- Mase آشنا شد و زمانی که او بیست و دو سال داشت با هم پیوند زناشویی بستند. ازدواج آن‌ها تا سال ۱۹۵۸ میلادی ادامه یافت.
وی از نلسون ماندلا ۴ فرزند دارد که مالگاتو ماندلا و ماکازیوه ماندلا از آن جمله هستند. ماکاتو ماندلا وکیل دادگستری بود و به خاطر بیماری ایدز در ژانویه ۲۰۰۵ میلادی درگذشت. نخستین دخترش به نام ماکازیوه ماندلا، دکترای انسان‌شناسی از دانشگاه ماساچوست آمریکا دارد و در بانک توسعه آفریقای جنوبی مشغول به کار است. دو فرزند دیگر نلسون از همسر اولش در خردسالی درگذشتند.
تنها Makaziwe Mandela به عنوان فرزند همسر اول ماندلا زنده است و بقیه فوت کردند. همسر نخست وی خانم اولین، ماندلا را از طریق پسر عمویش والتر سیسولو و همسرش آلبرتینا می‌شناخت و همین امر سبب ازدواج این دو با هم شد. حضور فعال ماندلا در کنگره ملی آفریقا و فعالیت‌های سیاسی گسترده منجر شد تا ارتباط این زوج کاهش یافته و حتی ۲ سال قبل از دستگیری ماندلا، از هم جدا شوند.
ماندلا در سال ۱۹۵۸ میلادی با «وینی ماندلا» ازدواج کرد و از وی دو فرزند به نام زنینی و زنزیوا دارد که در سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، یعنی ۴۸ ماه قبل از زندانی شدن او متولد شدند. این همسر ماندلا، یکی از زنان سیاسی فعال در زمان حیاتش باقی ماند. او در آفریقای جنوبی ساکن بود و به همین خاطر، مقامات دولتی فراوانی را دریافت کرد و حتی به ریاست شورای زنان کنگره ملی آفریقا نیز رسید. مدت زمان ازدواج وی با نلسون با ۲۷ سال زندان ماندلا مقارن بود ولی آن‌ها در سال ۱۹۹۶ میلادی، یعنی دو سال پس از انتخاب ماندلا به عنوان نخستین رییس جمهور آفریقای جنوبی از هم جدا شدند.
باید اضافه کنیم که در واقع همسر دوم ماندلا، وینی مادیکیزلا - ماندلا، نیز اهل منطقه ترانسکی بود، گرچه آن دو نیز در ژوهانسبورگ، یعنی شهری که وینی نخستین مددکار اجتماعی سیاه‌پوست آن بود با هم آشنا شدند. بعدها، وینی قربانی اختلاف خانوادگی ناشی از نزاع سیاسی کشور شد؛ در حالی که شوهرش به اتهام تروریسم و خیانت در زندان جزیره رابن مشغول گذراندن حبس ابد بود، پدرش به سمت وزارت کشاورزی ترانسکی برگزیده شد. در نهایت اختلافات سیاسی منجر به جدایی و طلاق شد.
وی در سال ۱۹۹۸ میلادی ازدواج کرد اما با این حساب، در سال‌های پایانی عمر ماندلا، بارها به بیمارستان پروتوریا، محل بستری و مراقبت‌های ویژه همسر سابقش مراجعه می‌کرد.
خانم وینی،حتی در زمانی که ماندلا در زندان بود، چهره معروف سیاسی و رسانه‌ای به شمار می‌رفت و دیدگاه‌های ضد نژادپرستی خود را به طور علنی ابراز می‌کرد. وی حتی از طرف طرفدارانش، عنوان مادر ملت لقب گرفت.
همسر سوم ماندلا که از سال ۱۹۹۸ میلادی تا پایان عمر (۲۰۱۳ میلادی) در کنارش بود، خانم گراکا ماکل نام داشت که فعال حقوقی و سیاستمدار اهل موزامبیک بود. ماندلا در هشتادمین سالگرد تولد خود، با این خانم ازدواج کرد. گراکا، بیوه سامورا ماکل، رییس جمهور سابق موزامبیک بود که با نلسون آشنا شد. وی ۱۱ سال به عنوان بانوی اول موزامبیک شناخته می‌شد و از سال ۱۹۹۸ تا ۱۹۹۹ میلادی به بانوی اول آفریقای جنوبی شهرت داشت و به همین خاطر، تنها زن تاریخ قرن بیستم است که توانسته بانوی اول دو کشور به شمار آید.
او مدت‌ها به عنوان رییس بخش روابط با آفریقا در انجمن پارلمان‌های اروپایی فعالیت داشت و مدتی، رییس بخش مطالعات آفریقا در دانشگاه لندن نیز بود.ابتکار